zecir ve men etmek içindir. Zira, istinatları Allâmü'l-Guyûba olanlar, istihza edilemezler.
Sonra, Cenâb-ı Hakkın tenkil ve tâzibini istihza ile tâbir etmek şe'n-i ulûhiyete yakışmadığından, istihzanın lâzımı olan tahkir irade edilmiştir.
Sual: Münafıkların istihzası, devamı ifade eden ism-i fail sigasıyla olduğu halde Cenâb-ı Hakkın mukabil istihzası, teceddüdü ifade eden fiil-i muzarî sigasıyla yapıldığında hikmet nedir?
Elcevap: Tazip ve tahkirler tebeddül ve teceddüt ettikçe tesirleri çoğalır. Zira bir tarzda devam eden bir elemin tesiri gittikçe azalır; tazelendikçe tesiri çok olur. Bu mânâyı ifade eden, ancak fiil-i muzaridir. İsm-i fail ise yalnız devamı ifade eder.
﴾ وَيَمُدُّهُمْ فِى طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ ﴿ Yani, "Dalâletin esbabına tevessül etmeleriyle, dalâletin talebinde bulunmuşlardır. Allah da onlara dalâlet vermiştir."
Allah tarafından yardımın yapılmasını ifade eden يَمُدُّ [1] kelimesi, abdin hâlık-ı ef'âl olduğunu iddia eden İ'tizal mezhebinin reddine işarettir. Ve onların lisan-ı hal ile istekleri üzerine, Allah'ın onlara yardım ettiğine delâlet eden يَمُدُّ 'nün tazammun ettiği يَسْتَمِدُّ [2] cümlesi, abdin elinde birşey yok, hep Allah'tan olduğunu iddia eden mezheb-i Cebrin reddine işarettir. Zira, onlar su-i ihtiyarlarıyla ve arzularıyla dalâleti istemişlerdir. Allah da onların isteklerini vermiştir.
طُغْيَانٌ [3] kelimesinin هُمْ [4] zamirine izafesi, tuğyan cinayeti, onların